Projecten

In opdracht van het Departement Werk en Sociale Economie voerde IDEA Consult een evaluatie uit van het REACT-EU-actieplan. REACT-EU is een initiatief dat financiering verstrekt om de gevolgen van de coronacrisis te bestrijden en maakt deel uit van de bredere herstelstrategie van de Europese Unie. In deze opdracht werd zowel het proces van beleidsontwikkeling als de concrete acties die in Vlaanderen met REACT-EU-middelen werden ondersteund, geëvalueerd.

De uitdaging

• In kader van beleidsleren werden op basis van het doorlopen beleidsproces aandachtspunten en geleerde lessen gecapteerd rond het ontwikkelen, beheren en uitvoeren van toekomstig (crisis)beleid.
• Ter verantwoording van het inzetten van de REACT-EU middelen ten aanzien van de Europese Commissie werd een duidelijk en helder overzicht gegeven van de behaalde resultaten. Daarvoor werden de acties geëvalueerd op hun relevantie, coherentie, beheerskwaliteit en op hun effectiviteit en impact.

Aanpak & resultaat

Er werd een mix van methoden toegepast om de opdracht uit te voeren:

• Voor de beleidsevaluatie: een studie van de wetenschappelijke literatuur rond beleidsplanning, twee verdiepende interviews met de verantwoordelijken van Europa WSE en VDAB, een documentenanalyse van relevante beleidsdocumenten, 11 diepte-interviews met geïdentificeerde stakeholders met waar nodig bijkomende opvolging.
• Voor de evaluatie van het actieplan: verkennend helikopterinterview met DWSE en VDAB, een documentenanalyse van de relevante oproepfiches, projectvoorstellen, voortgangrapportages etc., een inventarisatie en analyse van de beschikbare monitoringdata en -rapporten, en 12 diepte-interviews of focusgroepen met de beheerders van de acties binnen het actieplan.

Volgende conclusies werden op basis van het onderzoek geformuleerd:

• Het REACT-EU actieplan is geen coherent geheel, wel een compilatie van acties. De REACT-EU financiering was één van de verschillende financieringsstromen die te midden van de corona- en Oekraïnecrisis door het Vlaams beleid konden worden aangewend, naast middelen vanuit andere Europese fondsen en Vlaamse middelen. Dit resulteerde in een onsamenhangend geheel aan acties die via REACT-EU werden gefinancierd.
• Het actieplan bevat zowel acties ontwikkeld als expliciet antwoord op de crisis, als acties die los van de crisis werden ontwikkeld.
• De acties werden beheerd door verschillende instanties, wat uitdagingen in opvolging met zich meebracht.
• Administratieve en technische vereisten zijn de belangrijkste factor die de keuze voor acties heeft bepaald. Deze vereisten sloten van bij voorbaat heel wat mogelijke initiatieven uit. Er was relatief weinig ruimte om nieuwe acties te ontwikkelen. Er werden vooral acties gefinancierd die al bestonden of acties die via bestaande initiatieven konden worden gelanceerd.
• Om te beoordelen of de acties in het REACT-EU actieplan via de grondbeginselen van goed beleid werden ontwikkeld, is het voor een aantal acties belangrijk om ook het beleidsproces voorafgaand aan de bekendmaking van de REACT-EU middelen mee te nemen. Een groot deel van de acties komt voort uit VESOC-akkoorden, die het gewoonlijke beleidsontwikkelingsproces doorliepen.
• De acties met betrekking tot Oekraïne werden vanuit de Taskforce Oekraïne opgezet. Dat is een beleidsdomeinoverschrijdende taskforce die op niveau van de Vlaamse regering werd opgericht om een beleidsdomeinoverschrijdend antwoord te bieden op de uitdagingen. De beleidsontwikkeling van de Oekraïne-acties kan als goed beoordeeld worden, al was de betrokkenheid van enkele relevante stakeholders (bijvoorbeeld de lokale besturen) beperkt.
• De actie ‘Voorbereiding Gemeenschapsdienst’ werd niet gebaseerd op een grondige beoordeling en op rigoureus beleidsontwerp, en kende beperkte stakeholderbetrokkenheid.
• Door de korte looptijd van de REACT-EU middelen werd er weinig ruimte ervaren om lopende beleidsacties tijdig bij te sturen op basis van monitoring of feedback. Er waren uitgebreide evaluaties van de acties na afloop, maar relatief beperkte feedbackmechanismen doorheen de looptijd.
• ESF biedt niet het gepaste kader voor de uitrol van de crisisfinanciering REACT-EU, gezien het fonds en de regels niet passend blijken voor crisisbeleid waarbij wendbaarheid, snelheid, maar ook onzekerheid centraal staan.
• Andere beleidsdomeinen werden te laat betrokken. Nochtans noodzaakte de multidisciplinaire aard van de coronacrisis de betrokkenheid van meerdere actoren.

En volgende lessen voor het Vlaams beleid werden getrokken:

• Koppel een transversale crisisstrategie aan een transversale financieringsstrategie.
• Verhoog in crisistijd de capaciteit voor het inwinnen van correcte informatie, beleidsontwerp, operationele vertaling en monitoring.
• Vul hiaten op met nieuwe oplossingen.
• Zorg voor strategische samenwerking tussen Europa WSE en het kabinet.
• Maak tijd vrij om samen te leren uit een crisisaanpak.

En volgende lessen voor het Europees beleid:

• Coördineer de verschillende Europese financieringsstromen.
• Pas administratieve en technische regels aan aan crisisomstandigheden.